برخي روايات امامان معصوم عليهم السلام، به وقوع نهضتي اسلامي در آخرالزمان در يمن و قبل از ظهور امام مهدي عجل‌الله تعالي فرجه الشريف اشاره کرده‌اند که هدف آن، ياري آن حضرت و زمينه سازي ظهور مبارک ايشان است. برخي روايت‌ها بيانگر آن است که پرچم يماني، هدايت بخش‌ترين پرچم‌ها است تا آنجا که بر ضرورت پيوستن و دفاع از آن، بيش از پرچم شرقي ايراني (به رهبري خراساني) تأکيد شده است.

قيام يماني مقارن شورش سفياني ـ اصلي‌ترين دشمن امام مهدي عجل‌الله تعالي فرجه الشريف ـ در ماه رجب و قبل از ظهور و محل آن نيز صنعا توصيف شده است. اين قيام در روايات داراي ويژگي‌هايي است که به بيان آن‌ها مي‌پردازيم:

از نشانه‌هاي حتمي ظهور

امام صادق عليه السلام در سخني به حتمي بودن قيام يماني قبل از ظهور امام مهدي عجل‌الله تعالي فرجه الشريف اشاره کرده و فرموده است: قبل از قيام قائم، وقوع پنج علامت حتمي است: [خروج] يماني، سفياني، صيحه آسماني، کشته شدن نفس زکيّه و فرو رفتن در بيداء.1

هم‌زماني با سفياني و خراساني

در حديثي از امام رضا عليه السلام حرکت يماني هم‌زمان با شورش سفياني و خراساني در يک سال، يک ماه و يک روز بيان شده است. حضرت فرموده است: خروج سفياني، يماني و خراساني در يک سال، يک ماه و يک روز و ترتيب آن‌ها همچون رشته‌ي مهره‌ها پشت سر هم خواهد بود. سختي از هر سو پديد آيد. واي بر کسي که با آن‌ها مخالفت و دشمني کند.2

هدايت بخش‌ترين پرچم‌ها

در روايتي از امام صادق عليه السلام آمده است: در ميان درفش‌ها (پرچم‌ها)، هدايت‌گرتر از درفش يماني وجود ندارد؛ چون درفش حق است و شما را به سوي صاحبتان دعوت مي‌کن.3

شکننده چشم سفياني

امام صادق عليه السلام در حديث ديگري ضمن اشاره به جايگاه قيام يماني، از او به عنوان شکننده چشم سفياني ياد کرده و فرموده است: سفياني کجا خواهد بود؟ و حال آن که هنوز شکننده چشم او از صنعاي يمن خروج نکرده است.4

جايز نبودن تخلف از او

امام صادق عليه السلام در ادامه سخن ارزشمند خود فرموده است: وقتي يماني قيام مي‌کند، فروش اسلحه به مردم حرام است. پس به سوي او بشتابيد که درفش او درفش هدايت است. بر هيچ مسلماني سرپيچي از او جايز نيست و اگر کسي چنين کند، اهل آتش است؛ زيرا او مردم را به حق دعوت مي‌کند.5

پيرو امام علي عليه السلام

در روايتي آمده است: چون «طالب حق» خروج کرد، به امام صادق عليه السلام گفته شد: آيا اميدواريد اين شخص يماني باشد؟ حضرت فرمود: «خير، يماني پيرو علي است، در حالي که اين شخص از آن حضرت بيزاري مي‌جويد.6

ويژگي‌هاي قيام يماني

زمان و محل آغاز قيام

در جمع بندي رواياتي که درباره يماني سخن مي‌گويند، دو دسته روايت در زمينه حرکت وي وجود دارد؛ به گونه‌اي که زمان مشترک آن، قبل از خروج سفياني است. دست نخست اين روايات، قيام وي را قبل از سفياني مي‌داند و دسته دوم، به قيام وي همراه با امام مهدي عجل‌الله تعالي فرجه الشريف تصريح دارد؛ چنان که در روايتي آمده است:... آن پرچم حقي است؛ زيرا به جانب صاحبتان فرا مي‌خواند.7

در خصوص موقعيت جغرافيايي قيام يماني به شهرهايي همچون: صنعا، عدن، کنده و منطقه ابين اشاره شده است.8 شايد منظور از نام‌هاي مختلف براي نقطه آغازين قيام، همانا تحديد پايتخت قيام باشد؛ چنانکه از ايران نيز با نام‌هايي همچون خراسان، قم، طالقان و... ياد شده است، اما بيشتر اين روايات بر خراسان و قم متمرکز است.

رنگ و نشان پرچم يماني

در روايات مربوط به حرکت‌هاي سياسي ـ نظامي عصر ظهور، نشانه‌هاي رايات و پرچم‌هاي هر حرکت بيان شده است تا مؤمنان در برخورد با اين قيام‌ها و رهبران آن‌ها دچار اشتباه نشوند و در آن شرايط بسيار حساس تشخيص صحيح لازم را بدهند. در خصوص پرچم نهضت يماني نيز از امام صادق عليه السلام چنين نقل شده است:

يماني از يمن با پرچم‌هاي سفيد خروج مي‌کند».9 از امام علي عليه السلام نيز چنين نقل شده است: [سفياني] لشکري را به مدينه مي‌فرستد ... در آن هنگام، مهدي و سپيدنشان از مدينه به مکه مي‌گريزند10 که منظور از سپيدنشان، همان يماني است.

اهداف و مراحل قيام يماني

قيام يماني به چند مرحله قابل تقسيم است:

1. اعلام همبستگي و هم پيماني نظامي با قيام خراساني.

2. دعوت و فراخوان يماني به سوي مذهب حقه اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله:

در روايتي از امام صادق عليه السلام آمده است که فرمود: « هنگامي که يماني قيام کرد، به سوي او برخيز و بر هيچ مسلماني جايز نيست که با او به مقابله برخيزد؛ زيرا هر کس چنان کند، از اهل دوزخ باشد؛ زيرا او به حق و راهي مستقيم فرا مي‌خواند.11 منظور از دعوت به حق در سخنان اهل بيت عليهم السلام، دعوت به امامت است.

3. ياري رساندن به انقلاب امام مهدي عجل‌الله تعالي فرجه الشريف و فراخواندن به بيعت آن حضرت.

هم پيماني يماني و خراساني

در روايات بيانگر قيام يماني، به هم پيمان شدن او با خراساني و ياري رساندن او در برابر دشمنانش، اشاره شده است؛ هم چنانکه در روايتي آمده است: و خداوند عزوجل براي او ـ يعني امام مهدي عجل‌الله تعالي فرجه الشريف ـ خراسان را مي‌گشايد و اهل يمن از او اطاعت مي‌کنند.12 در روايتي از امام علي عليه السلام درباره خصوصيات مشترک ميان يماني و خراساني در جنگ دمشق و آزادسازي آن از سيطره سفياني چنين آمده است: « و [سفياني] به روش ستمکاران نخستين عمل مي‌کند و خداوند از آسمان بر عملش خشم مي‌گيرد، آنگاه جواني را از مشرق که به اهل بيت پيامبر فرا مي‌خواند، عليه او برمي انگيزاند. اينان اصحاب پرچم‌هاي سياه هستند. خداوند به ايشان عزت اعطا و پيروزي را به رايشان نازل مي‌فرمايد؛ پس احدي با ايشان به نبرد نمي‌پردازد، مگر اينکه او را شکست مي‌دهند و سپاه قحطاني [يمني] به حرکت درمي آيد... و جوان يمني در پي نابود کردن حمّاز جزيره [سفياني] است تا آنکه در دمشق فرود مي‌آيند و آن را [در مدت زماني] سريع‌تر از دريا فتح مي‌کنند.13

پيوستن يماني به امام مهدي عجل‌الله تعالي فرجه الشريف

يماني، چند ماه پس از قيام و نهضت خود در يمن، سرانجام به سرزمين حجاز مي‌رود و پس از آشکار شدن امام مهدي عجل‌الله تعالي فرجه الشريف در ميان گروه اندک ياران خويش در مدينه، در کنار آن بزرگوار قرار مي‌گيرد.

حرکت يماني به همراه امام مهدي عجل‌الله تعالي فرجه الشريف از مدينه

پس از آنکه سفياني، لشکر خود را براي دستگيري امام مهدي عجل‌الله تعالي فرجه الشريف به مدينه مي‌فرستد، يماني همراه با امام زمان عجل‌الله تعالي فرجه الشريف به مکه مي‌رود؛ چنانکه در روايت اميرالمؤمنين عليه السلام نيز آمده است: سپاهي به مدينه فرستاده مي‌شود. پس هر کس از آل محمد را که توانستند، مي‌گيرند و مردان و زنان از بني‌هاشم کشته مي‌شوند. در آن هنگام، مهدي و سپيدنشان از مدينه به مکه مي‌گريزند. پس گروهي در جستجوي آن دو فرستاده مي‌شوند، در حالي که آن دو به حرم خدا و امنيت او رسيده‌اند.14

فرجام قيام يماني

در خصوص فرجام قيام يماني موعود که از او با صفت منصور ياد شده، در رواياتي از امام صادق عليه السلام چنين نقل شده است: سفياني با هر کسي که با او درگير شود، چيره مي‌شود، مگر يماني. ... سپس يماني را هدف قرار مي‌دهد. پس يماني براي دفع شر او به پا مي‌خيزد و سفياني در پي جنگ‌هاي فراوان و درگيري‌هاي سخت شکست مي‌خورد و يماني او را دنبال مي‌کند. در نتيجه، جنگ‌ها و شکست هاي سفياني زياد مي‌شود. پس يماني، سفياني و پسرش را کنار رود «لوّ» در ميان اسيران مي‌يابد و آن دو را تکه تکه مي‌کند.  15

پي‌نوشت ها:

1. ارشاد مفيد، ج2، ص279.

2. بحارالانوار، ج52، ص232.

3. بشارة الاسلام، ص 93.

4. معجم احاديث الامام المهدي عجل‌الله تعالي فرجه الشريف، ج3، ص478.

5. بشارة الاسلام، ص 93.

6. بحارالانوار، ج 52، ص 75.

7. بحارالانوار، ج52، ص232.

8. رايات الهدي و الضّلال في عصر الظّهور، ص101.

9. مختصر اثبات الرجعـة، ح 16.

10. ابن حماد، الفتن، ص 223، جزء 5، ح 877.

11. بحارالانوار، ج 52، ص 232.

12. يوسف شافعي، عقدالدّرر، ص90.

13. متقي هندي، کنزالعمال، ص14، ح3968.

14. الفتن، ص 223، جزء 5، ح 877.

15. مختصر اثبات الرجعـة، ح 16.